[start block]
Op een persconferentie van 8 februari 2022 stelde Margrethe Vestager, de Europese Commissaris voor Mededinging immers het volgende: “ European Union authorities need to better understand the futuristic digital world known as the ‘metaverse’ before they can decide how to regulate it.”, of met andere woorden, we hebben eigenlijk nog totaal geen besef wat er zich nu exact allemaal aan het afspelen is. Nu is het natuurlijk niet nieuw dat de politieke wereld weinig vooruitziend is en pas nadat er in een bepaald domein problemen zijn ontstaan, met regelgeving voor de dag komt, maar toch… Wie ook maar een beetje de moeite neemt om uit te zoeken wat de metaverse de komende jaren met zich zal meebrengen, beseft dat men de vinger aan de pols moet houden en kort op de regelgevende bal zal moeten spelen.

En dat zal niet evident zijn. De virtuele wereld van de metaverse functioneert immers op een totaal andere manier dan wat wij in het echte leven gewoon zijn. Denk alleen nog maar aan simpele en voor de hand liggende zaken zoals een dagindeling. In de metaverse is er geen ochtend, (na)middag, avond of nacht. Het is een universum dat “never sleeps”. Het is er in principe altijd dag of nacht of iets daartussen. Wie zal het zeggen? In de metaverse is er ook geen locatie. Alles speelt zich af “in the cloud”, wat dat ook moge zijn. Neem bijvoorbeeld Horizon Workrooms van het bedrijf Meta ( het vroegere Facebook ). Dit is een virtual reality (VR) toepassing om vanop afstand met elkaar te kunnen vergaderen, doorgaans in een bedrijfscontext. Deze VR-toepassing is eigenlijk nog het best te omschrijven als een virtuele 3D vergaderruimte waar men aanwezig is via een avatar die met een VR-bril wordt aangestuurd. Stel dat u vanuit Gent deelneemt aan een virtuele Horizon-meeting samen met collega’s, klanten of leveranciers die respectievelijk live in Texas, Belgrado, Ontario en Peking zitten. Waar moet deze Horizon-meeting dan worden gelokaliseerd? Stel dat het er tijdens deze meeting heftig aan toe gaat en dat u echt verbaal met de dood werd bedreigd door euh, de avatar van één van uw klanten of leveranciers? Dat is een misdrijf, althans volgens het Belgisch recht, maar is het Belgisch recht hier wel van toepassing? En op welke plaats is dat misdrijf dan gepleegd? Begrijpt u stilaan welke onmogelijke juridische discussies zich hier kunnen stellen?

Een van de belangrijkste problemen op dat vlak is dat de klassieke rechtssystemen vertrekken van een geografische en democratische benadering van het recht en van “citizenship”. Het zijn de democratisch verkozen parlementen van Staten die de wetgeving creëren die in deze specifieke Staat van toepassing zal zijn en door de burgers van deze Staat moeten worden gerespecteerd. De metaverse werkt anders en vertrekt van een non geografisch uitgangspunt en steunt op gemeenschappen zonder rekening te houden met nationaliteit of burgerschap. In de virtuele wereld zijn er geen landsgrenzen en bepalen metaverse platformen grotendeels hun eigen spelregels. De grote platformen die actief zijn in de metaverse zoals Decentraland, The Sandbox, Roblox, Stageverse, Spatial, OpenSea, Horizon, Mesh etc. hebben allemaal hun eigen “rules of conduct” of “terms and conditions” die op basis van vrijwilligheid geaccepteerd worden door de leden van een bepaalde virtuele gemeenschap of de gebruikers van de platformen. De kans bestaat uiteraard dat deze spelregels in conflict komen met de rechtsregels van een of andere Staat, maar de vraag zal zich dan aandienen of deze rechtsregels wel kunnen worden toegepast. De meeste servicevoorwaarden van de metaverse platformen bevatten immers clausules die het toepasselijk recht gaan bepalen en dat kan nogal uiteenlopend zijn. Decentraland bijvoorbeeld verwijst naar het recht van Panama, Roblox naar het recht van Calofornië, The Sandbox naar het recht van Hong Kong, Opensea naar het recht van New York, Meta naar het recht van de woonplaats van de consument etc. Of deze clausules al dan niet op zich rechtsgeldig zijn is ook reeds een ganse juridische kluif.

Een tweede fundamenteel probleem dat zich stelt is dat klassieke rechtssystemen de persoonlijke identiteit centraal stellen in het rechtsverkeer. In de metaverse vertrekt men van een digitale identiteit. In de klassieke fysieke wereld worden overeenkomsten afgesloten tussen personen en is een fysieke menselijke interactie vereist zoals het zetten van een handtekening. In de metaverse wordt anders geredeneerd en is het belang van de persoonlijke identiteit ondergeschikt. Mensen kunnen in de metaverse perfect als anonieme avatars optreden, en dit wordt aanvaard vanuit de overweging dat de blockchain-technologie waarop de metaverse draait alle mogelijke transacties digitaal gaat betonneren, zodat die altijd en overal kunnen worden gereconstrueerd en uiteindelijk toch aan een fysieke persoon kunnen worden toegewezen. Ook aan deze virtuele realiteit zijn onze klassieke rechtssystemen niet aangepast.

Naast deze fundamentele rechtsvragen wordt ondertussen in tal van rechtsdomeinen duidelijk welke problemen zich zullen aandienen en een oplossing zullen vereisen. Een eerste domein waar problemen verwacht kunnen worden is het aansprakelijkheidsrecht waar nieuwe fenomenen van aansprakelijkheid zullen opduiken.  Zo bijvoorbeeld heeft het Amerikaanse advocatenkantoor Morgan & Morgan zich reeds geprofileerd als “metaverse injury lawyers”. Volgens hun website adviseren zij cliënten, die gewond zijn geraakt bij het gebruiken van een VR-headset, bij het claimen van schade van de fabrikanten van deze toestellen. Maar daarnaast is het evident dat we ons ook mogen verwachten aan tal van rechtszaken over problemen van aansprakelijkheid bij schendingen van privacy, bij hacking,  en bij falende cyberbeveiliging. En ook bij inbreuken op intellectuele eigendomsrechten in de metaverse zullen procedures in aansprakelijkheid volgen, hetgeen trouwens reeds het geval is. De afgelopen werden verschillende spraakmakende rechtszaken over NFT’s opgestart.

Zo heeft het Franse luxemerk Hermès de digitale kunstenaar Mason Rothschild aangeklaagd voor het namaken van de Birkin-handtassen, zij het dat Rothschild geen echte handtassen heeft nagemaakt, maar wel NFT’s van de bekende handtassen onder de naam “MetaBirkins”. Volgens Rothschild maakt hij alleen maar digitale kunst en doet hij net hetzelfde als Andy Warhol die schilderijen maakte van Campbell soepblikken.

Ook regisseur Quentin Tarantino heeft reeds een rechtszaak aan zijn broek omdat hij had aangekondigd NFT’s te maken van fragmenten uit zijn cultfilm Pulp Fiction uit 1994. Dit was niet naar de zin van het filmbedrijf Miramax die de rechten op de film bezit en onmiddellijk een rechtszaak heeft aangespannen. Tarantino stelde in een mededeling reeds dat er in het contract met Miramax uit 1994 geen sprake is van een verbod op het maken van NFT’s…

Het veilinghuis Sotheby’s is ook reeds betrokken in een procedure rond de verkoop van het digitale kunstwerk Quantum van kunstenaar Kevin McCoy uit 2014, door sommigen beschouwd als de allereerste NFT. Dit kunstwerk werd verkocht door Sotheby’s voor 1,47 miljoen dollar tijdens een “Natively Digital”-veiling. Het Canadees bedrijf Free Holdings beweert echter dat niet Kevin McCoy maar wel zijzelf de rechten op het kunstwerk bezitten. Zij stellen dat Kevin McCoy de rechten op zijn NFT niet zou vernieuwd hebben, waardoor zij de rechtmatige eigenaar zijn van het kunstwerk.

En tot slot is ook nog de rechtszaak tussen Timothy McKimmy en het NFT veilingplatform OpenSea nog vermeldenswaard. Timothy McKimmy heeft een claim van 1 miljoen dollar ingesteld tegen OpenSea voor het verlies van zijn Bored Ape NFT. Hij stelt dat hij het slachtoffer is geworden van een hack op zijn NFT-portefeuille en klaagt dat OpenSea zijn platform te weinig heeft beveiligd tegen een cyberaanval.

Al deze zaken zijn eigenlijk maar een voorproefje van wat ons de komende jaren nog allemaal te wachten staat. Maar ondertussen staat ook de metaverse-wereld niet stil. Om de potentiële aansprakelijkheid voor claims van gebruikers te beperken, hebben heel wat metaverse-bedrijven ondertussen in hun bindende gebruiksvoorwaarden clausules opgenomen die hun aansprakelijkheid in geval van problemen zo veel als mogelijk beperken.

Niet alleen het aansprakelijkheidsrecht zal beïnvloed worden door de evoluties in de metaverse, ook in andere rechtsgebieden zal dit het geval zijn. Ook op de werkvloer bijvoorbeeld zal de metaverse implicaties hebben. We hebben hier reeds verwezen naar het VR-applicatie van Horizon Workrooms waar werknemers van bedrijven met hun eigen avatar aan virtuele 3D meetings kunnen deelnemen, en deze enkele metaverse toepassing doet reeds heel wat vragen rijzen:

–     Kan een werkgever een werknemer verplichten om een bepaald type van avatar te gebruiken en die de fysieke kenmerken, het geslacht of de seksuele identiteit van een persoon zo realistisch mogelijk weergeeft of andersom een avatar verplichten die deze identiteit of kenmerken van een persoon net verborgen houdt?

–     Wat als de keuze voor een avatar discriminerend of racistisch is?

–     Wat met langdurig gebruik van een VR-bril en welzijn op het werk?

–     Is een werknemer aan het werken wanneer zijn of haar avatar online is?

–     Wat men grensoverschrijdend gedrag op de metaverse-werkvloer?

–     En wat bij ontslag, is de avatar eigendom van de werkgever of niet en mag de werknemer zijn avatar behouden en meenemen naar een volgende job?

 

Ook op het vlak van financieel recht en fiscaliteit rijzen er heel wat issues in de metaverse. De metaverse draait uiteraard op cryptocurrency, hetgeen uiteraard de vraag stelt naar de regulering van deze alternatieve financiële markt. Daarnaast is er ook de opkomst van NFT’s, waarbij afbeeldingen, video’s, teksten, of objecten zoals kunstwerken, auto’s, huizen, kledij etc gedigitaliseerd worden in een NFT. De vraag zal zich stellen wat NFT’s nu juridisch inhouden. Moet een NFT worden beschouwd als een bewijs van eigendom, of eerder als een effect? Dit onderscheid zal doorslaggevend zijn voor de regelgeving die onder andere zal moeten toezien hoe de consumenten kunnen worden beschermd.

Op fiscaal vlak stellen zich natuurlijk ook allerlei vragen. Een van de belangrijkste fiscale vragen die opduikt in de metaverse is de vraag waar personen of bedrijven die inkomsten uit de metaverse genereren deze inkomsten hebben verkregen. Het fiscaal recht kent geen concepten zoals een virtuele wereld, dus zullen er oplossingen gevonden moeten worden om te bepalen waar belasting dient betaald te worden als bijvoorbeeld een bedrijf in pakweg Decentraland een webshop opent.

 

Personen- en familierecht

De virtuele wereld binnen Metaverse zal ook vragen doen rijzen die relevant zijn voor het personen- en familierecht. Zullen mensen bijvoorbeeld binnen de Metaverse huwen en uiteraard ook scheiden? Op 4 februari 2022 organiseerde een koppel uit Phoenix een huwelijksceremonie in Decentraland, ondersteund door Ethereum blockchain-technologie. Het koppel wilde het bewijs van hun huwelijksverbintenis vastleggen in blockchain. De huwelijksakte kwam in de vorm van een niet-fungibele token, en de huwelijkse voorwaarden werden opgenomen in blockchain. De vraag zal zich stellen of dergelijke overeenkomsten een wettelijk karakter kunnen hebben.

 

Privacy

De Metaverse zal ook voor tal van nieuwe problemen doen rijzen op het vlak van privacy en gegevensbescherming. Wat wordt er verzameld? Wie bezit of controleert de gegevens? Het delen van gegevens zal de hoeksteen vormen van een naadloze, interoperabele omgeving waarin gebruikers en hun digitale persona’s en activa bruikbaar en verhandelbaar zullen zijn in de verschillende domeinen van de Metaverse.  Hoe zal het verzamelen, delen en gebruiken van dergelijke gegevens worden geregeld?  Welke wetten zullen van toepassing zijn op het verzamelen van gegevens in de Metaverse? Komt er één overkoepelend “privacybeleid” voor de metaverse in het kader van een gebruikers- en handelaarsovereenkomst, of zijn er verschillende beleidsregels afhankelijk van het domein van de Metaverse waarin men zich bevindt? Kunnen sommige ontwikkelaars een meer “privacygerichte” ervaring creëren of zullen de persoonlijke gegevens van avatars noodzakelijkerwijs in elk rijk vrij circuleren? Hoe zal worden omgegaan met de privacy van kinderen en zullen er “afgeschermde” ruimtes zijn die alleen voor volwassenen toegankelijk zijn en waar verdere authenticatie vereist is om er binnen te komen? Zullen de concepten waarover we vandaag spreken – “persoonlijke informatie” of “persoonlijk identificeerbare informatie” – van toepassing zijn in een wereld waarin de reikwijdte van de beschikbare informatie exponentieel toeneemt naarmate activiteiten in de metaverse worden getraceerd?

 

Publiekrecht

De Metaverse kan ook publiekrechtelijke vragen doen rijzen. De Metaverse is op zich eigenlijk ook een verzameling van virtuele werelden die al of niet met elkaar geconnecteerd zijn. Het gaat hier dan bijvoorbeeld om virtuele werelden zoals Decentraland, Stageverse, Spatial, Roblox etc. Elke Mateverse biotoop functioneert momenteel volgens zijn eigen regels. De vraag die zich dus stelt is er of geen “grondwet” voor de Metaverse moet komen met een aantal ethische en grondregels voor zowel de platformen die in de Metaverse opereren als voor de gebruikers van de Metaverse. Eigenlijk is dat dan een soort van publiekrecht voor de Metaverse.

 

Sportrecht

De gaming-industrie is een van de belangrijkste katalysatoren van de Metaverse. Esports, zijnde het competitief gamen, is op dat vlak ook meer en meer een booming business aan het worden, die ondertussen met de reële sportwereld kan wedijveren. Maar ook daar liggen heel wat juridische problemen op tafel. Allicht een van de belangrijkste vragen is de vraag of esport kan worden gelijk gesteld met sport. Indien dit het geval is, dan is de volledige sportregelgeving ook van toepassing op esport. Maar dit is echter een open vraag. In ons land is het beleid op dat vlak vrij schizofreen. Zo stelde de minister van financiën onlangs in een antwoord op een parlementaire vraag dat esporters fiscaal gezien kunnen worden gelijk gesteld met sporters. Arbeidsbemiddeling Vlaanderen stelt dan weer dat het statuut van “sportmakelaar” uit het Vlaams Decreet Arbeidsbemiddeling niet van toepassing is esport, omdat esport volgens Sport Vlaanderen niet met sport kan worden gelijk gesteld.

 

Strafrecht

Tal van misdrijven die in de echte wereld kunnen worden begaan, kunnen ook in het Metaversum worden begaan. Er zijn al gevallen bekend van diefstal van virtuele voorwerpen die kunnen worden verhandeld voor virtueel of echt geld en van seksueel betasten van een andere avatar door een avatar, wat echte emotionele schade heeft toegebracht aan de persoon die de betastte avatar speelde. Wat zou het resultaat zijn als een avatar een andere zou verkrachten en een gebruiker als gevolg daarvan aan een posttraumatisch stresssyndroom zou lijden? Wat als het een recidivist was en de Metaverse onderneming dat wist? Zulke vragen zullen moeten worden beantwoord in de Metaverse. En ook hier stelt zich de vraag waar de misdrijven worden gepleegd en welke jurisdictie bevoegd is om de misdrijven te vervolgen.

 

Contractenrecht

De Metaverse zal per definitie een virtuele omgeving zijn waar rechtspersonen in zullen bewegen en met elkaar interacties zullen aangaan. Dit stelt uiteraard de vraag naar de juridische waarde van de verbintenissen die in de virtuele wereld worden afgesloten. IN het bijzonder zal zich hier de vraag stellen naar “slimme contracten” die gebaseerd zijn op blockchain-technologie. Slimme contracten gebruiken blockchain technologie om de voorwaarden van een overeenkomst te implementeren, zoals de uitvoering van betalingsvoorwaarden of een retourbeleid. Slimme contracten zullen dus per definitief een geautomatiseerde oplossing zijn voor het kopen en verkopen van producten en diensten in de Metaverse. Dit vereist uiteraard een regelgevend kader over het gebruik van blockchain.

Maar naast de problematiek van de basistechnologie voor digitaal contracteren, zijn er natuurlijk nog een aantal andere pijnpunten. Wat bijvoorbeel d met de geldigheidsvoorwaarden voor het sluiten van een overeenkomst. Wat als goederen of diensten worden gekocht of verkocht door middel van een avatar. De avatar is dan eigenlijk een soort scherm die de identiteit van de persoon achter de avatar gaat afschermen.

Geschillenbeslechting in de Metaverse

Het is evident dat de ontwikkeling en het gebruik van de Metaverse gepaard zal gaan met juridische conflicten en de vraag zal zich stellen waar en hoe die geschillen moeten worden beslecht.  Geschillen in de virtuele wereld zullen in principe worden opgelost in de rechtbanken van de werkelijkheid, maar de vraag is welke jurisdictie bevoegd is in een conflict waar bedrijven bij betrokken zijn die over de ganse wereld zijn verspreid. Maar wie zegt dat er ook geen virtuele rechtbanken in de Metaverse worden opgericht als onderdeel van een nieuwe Meta-jurisdictie?  En een andere vraag die zich stelt is de vraag of geschillen die zich afspelen in de Metaverse en waarbij partijen over de hele wereld betrokken zijn, kunnen worden opgelost via alternatieve geschillenbeslechting? Zou dat kunnen leiden tot een afzonderlijk “Metaverse” rechtssysteem?
[endblock]